”بزرگترین عامل عقب ماندگی انسان و بزرگترین آفتِ دینداری، عدمِ استفاده از ”عقل“ است که موجبِ انحراف و گمراهی مسلمانان گردیده است…“
———————————————
”عقل“ در انسان قدرتی است که علاوه بر”قوه سنجش“ و کنترل او ، مرکز ”آگاهی“ ، ”فهم“ و ”تشخیص“ انسان است بطوری که می تواند رشد و تعالی او را در بر گیرد. اما کسی که فاقد ”تعقل“ است بدون تردید فاقد ”ایمان“ هم هست زیرا ایمان بدون ”عقلانیت“ مفهومی ندارد ”ایمان” یعنی گرایشِ زیاد، ایمان یعنی عشق، یعنی خواستن، طلب نمودن…
از منظر قرآن، بدترین جنبده نزد خدا، کسی است که ”کافر“ محسوب گردد یعنی کسی که ”عقل“ خود را بکار نیانداخته و از قوای عقلانی خود استفاده نکرده و رشد و پیشرفتی ندارد. هر چند چنین کسی دکتر و یا مهندس و یا حجه الاسلام باشد. زیرا هرکسی می‌تواند با چند سال تلاش به آن ”مدرک“ یا منصب برسد. اما مهمترین مدرک یا بیشترین ثروت اینست که آن شخص ”انسـان“ باشد و ” انسانیت ” داشته باشد. این با هيچ مدرکِ تحصیلی و ثروتی در جهان قابل مقايسه نيست !!
لذا حیاتِ انسانی را ”حیاتِ عقلی“ او می دانند و عقل را ”موهبتی الهی“ می خوانند، که در سرشتِ انسان به ودیعه گذارده شده، بطوریکه اصل و حقیقتِ وجودِ انسان را ”عقل“ می دانند(۱) و اصحاب جهنم را نیز فاقد ”تعقل“ می خوانند که هیچ فرقی با چهارپایان ندارند بلکه از چهارپایان هم پست تر خواهند بود(۲) لذا می بینیم در ادیانِ الهی، خصوصاً در اسلام، ”عقل“ نماینده خداوند و پیام رسانِ ”حق“ و ”حقیقت“ است(۳) اولین حجت خدا بر انسان است(۴)
قابل تأمل است حضرت علی(ع)میفرماید: پیامبران آمده اند تا گنجینه های عقول را برای آدمیان آشکار سازند(۵) یعنی پیامبران نیآمده اند تا قدرت و سیطره خود را بر جهان به نمایش بگذارند، نیآمده اند تا ما از آنان تجلیل و ستایش کنیم، نیآمده اند که ما به آنها ببالیم و از این راه ارتزاق نمائیم، بدون اینکه درسی از آنها بگیریم… بلکه هدف از ارسال رُسُل اینست تا گنجینه عقول را برای بشریت آشکار سازند تا بتوانند پیروانشان را از ظلمات نادانی و غفلت، بسوی روشنائی و دانائی دعوت کنند و ستم را ریشه کن و ”عدالت“ را مستقر نمایند و از طرفی ”محبت“ را که علت حیات و ”نیکوکاری“ را که اساس زندگی و ”خیرخواهی“ را که لازمه وجود آدمیست، جاری و ساری گردانند.
بنابراین با پرورشِ عقل، بواسطه ”علم آموزی“ و ”تجربه اندوزی“ و ”تزکیه نفس“، که موجبِ رشد و کمالِ عقل است، تمامی ارکانِ وجودِ انسان پرورش یافته و رشد می کند منجمله دین، که نتیجه ی عقل است (۶) بلکه پایه و اساسِ دین را تشکیل می دهد(۷) بعبارت دیگر، دینداری بدور از عقلانیت یعنی کاری بی اساس و زیان آور… لذاست که می گویند هیچ نعمتی برتر از عقل نیست(۸)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱ـ اصول کافی ج۲ باب عقل و جهل (الانسانُ بعقله )
۲ـ قرآن، سوره اعراف آیه ۱۷۹
۳ـ میزان الحکمه ج۲ ماده عقل
۴ـ اصول کافی ج۲ باب عقل
۵ـ نهج البلاغه خطبه ۱
۶ـ غررالحکم و دررالکلم ج۲ ص۲۸ (والدین نتیجة العقل)
۷ـ گفتارامیرالمؤمنین علی(ع) ج۲ ص۹۷۰
۸ـ همان ص ۹۶۹